Esyllt Maelor yw enillydd Coron Eisteddfod Genedlaethol Ceredigion eleni. 

Daeth y bardd o Forfa Nefyn i’r brig mewn cystadleuaeth a ddenodd 24 o geisiadau, a'r beirniaid eleni oedd Cyril Jones, Glenys Mair Roberts a Gerwyn Wiliams.

Un o Harlech, Meirionnydd yw Esyllt Maelor, ond yn Abersoch, Llŷn y cafodd ei magu a’i haddysgu cyn mynd ymlaen i’r Brifysgol ym Mangor a graddio yn y Gymraeg.

Mae dylanwad ei rhieni Brenda a Gareth Maelor a’i hathrawon wedi bod yn bwysig iddi a bu’n ffodus o fod yng nghwmni addysgwyr blaengar fel T Emyr Pritchard ac R Arwel Jones tra’n ddisgybl yn Ysgol Botwnnog.

Byd addysg

Cafodd yrfa ym myd addysg, ac fe ddychwelodd yn ôl i’w hen ysgol ym Motwnnog i weithio fel Pennaeth Adran y Gymraeg.

Dywedodd bod ei dyled yn enfawr i’w chyn-ddisgyblion yn Mrynrefail, Edern a Botwnnog am ei hysbrydoli ac am ddangos pa mor bwysig yw geiriau.

Esyllt oedd y ferch gyntaf i ennill cadair Eisteddfod yr Urdd nôl yn 1977 yn y Barri.

Image

Rhwng magu plant a dilyn gyrfa, cyhoeddodd Edith Cwm Cloch, Telynores Eryri a chyfrolau i blant a phobl ifanc.

Hi hefyd oedd golygydd y gyfrol Galar a Fi. Cyhoeddodd Dewch i Mewn, sef cyfrol o straeon ar gyfer dysgwyr eleni – cyfrol sy’n ffrwyth cydweithio hapus rhyngddi hi a grŵp o ddysgwyr y Gymraeg yn ardal Nefyn.

Mae ganddi hi a’i gŵr Gareth dri o blant – Dafydd, Rhys a Marged. Y mae ôl dylanwad Dafydd ei mab ar y cerddi hyn – ef yn y bôn fu yno’n gefn iddi ac ef a’i gyrrodd i sgwennu, meddai.

Esyllt yw Cadeirydd Pwyllgor Llenyddiaeth Eisteddfod Genedlaethol Llŷn ac Eifionydd, 2023.

'Tregaron yn dre'r goron'

Dechreuodd Cyril Jones draddodi'r feirniadaeth o’r llwyfan gyda’r cwestiwn ar wefuasau pawb yn y Pafiliwn: “A fydd Tregaron yn troi’n ‘dre’r goron’? Dyna’r cwestiwn mawr yn eich meddyliau y prynhawn ‘ma siwr o fod.

“Cewch yr ateb i’r cwestiwn hwnnw yn go fuan. Chwarae teg, rych chi wedi gorfod disgwyl am ddwy flynedd. Cofiwch, mae’r dau ddwsin o feirdd sydd wedi wedi cystadlu wedi gorfod aros dwy flynedd a 4 mis. Ie, dyna chi, ry’ch chi’n gywir – fe anfonwyd y cerddi hyn i’r gystadleuaeth reit ar gychwyn cyfnod y clo cyntaf, ddechrau Ebrill 2020...

“Beth am y gystadleuaeth? Mae’r geiriau canlynol gan Gerwyn, y cyfeirniad arall, yn ei feirniadaeth ysgrifenedig yn adlewyrchu barn y tri ohonom: ‘digon cyffredin oedd ei hansawdd at ei gilydd’ ond mae’n mynd rhagddo i ddweud ‘yn y dosbarth teilyngdod bu’n gystadleuaeth a’m plesiodd yn arw.’ A dyna chi, felly, yn gwybod yn syth – bydd, fe fydd Tregaron yn troi’n ‘dre’r goron’.

Image

“Mae Samiwel yn chwilio am ystyr i’w hynt ddaearol yng nghanol manion ein byw beunyddiol yma yng Nghymru a’i gororau. Dyma fel yr ymatebodd y tri ohonom - ar wahân - ar ôl darllen cerddi Samiwel. ‘Rwy’n ddieiriau’ meddai Gerwyn (dim yn aml mae Gerwyn yn cael ei daro’n fud!); ‘Aiff gwreiddioldeb ei ddelweddau â’n gwynt weithiau’ oedd geiriau Glenys.

"Ac fe ‘wedes innau: 'cyn i fi gyrraedd diwedd y gerdd gynta roeddwn i wedi codi ar fy nhraed ac yn darllen yr ail gerdd yn uchel...'

'Yn gwbl annibynnol ar ein gilydd, cyn i ni drafod, roedd y tri ohonom yn gytûn taw eiddo Samiwel yw coron Ceredigion yma yn Nhregaron.”

Cyflwynwyd y Goron eleni am bryddest neu gasgliad o gerddi heb fod mewn cynghanedd, hyd at 250 o linellau, ar y pwnc Gwres. 

Rhoddwyd y Goron gan Fridfa Ryngwladol Cobiau Cymreig Derwen.  Cynlluniwyd a chynhyrchwyd y Goron gan yr artist, Richard Molineux. 

Yn ogystal â chyflwyno’r Goron ei hun, mae’r wobr ariannol o £750 hefyd yn cael ei rhoi gan Ifor a Myfanwy Lloyd o’r Fridfa.