Mae cyn arweinydd Cyngor Ynys Môn wedi derbyn cerydd ar ôl iddo ddweud mewn cyfarfod cyngor bod angen saethu pob Ceidwadwr.

Fe wnaeth y cynghorydd Ieuan Williams, oedd yn ddirprwy arweinydd ar yr awdurdod ar y pryd, y sylw mewn cyfarfod o’r cyngor ym Mehefin 2023.

Yn dilyn y cyfarfod, fe wnaeth Mr Williams ymddiheuro am y sylwadau, gan ymddiswyddo fel dirprwy arweinydd ac o gorff gweithredol y cyngor.

Fe wnaeth hefyd gyfeirio ei hun at bwyllgor safonau’r cyngor ac i Ombwdsman Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru, a wnaeth gynnal ymchwiliad i’r sylwadau.

Mae Mr Williams wedi bod yn gynghorydd sir ers 2008, ac roedd yn arweinydd ar yr awdurdod lleol rhwng 2013 a 2017. Roedd yn gynghorydd annibynnol ar yr adeg pan wnaeth y sylw.

Torri'r cod ymddygiad

Mewn gwrandawiad o Bwyllgor Safonau'r Cyngor ddydd Gwener, fe wnaeth Mr Williams gyfaddef iddo dorri’r Cod Ymddygiad wrth wneud y sylw.

Cafodd y wasg a’r cyhoedd eu cau allan o ran o’r cyfarfod wrth i Mr Williams drafod manylion personol ac effaith yr achos ar ei les personol. 

Wrth ystyried cosb, dywedodd swyddog monitro’r pwyllgor, Lynn Ball, fod gan y pwyllgor bedwar opsiwn:

• i beidio â chymryd unrhyw gamau yn erbyn y Cynghorydd Williams;
• i roi cerydd i'r Cynghorydd Williams;
• ei atal yn rhannol am gyfnod o ddim mwy na chwe mis;
• neu ei atal  yn gyfan gwbl am gyfnod o ddim mwy na chwe mis.
   

Yn y cyfarfod, fe wnaeth yr Ombwdsmon argymell y pwyllgor i beidio cymryd camau pellach o ystyried y "niwed i enw da" Mr Williams ar ôl iddo wneud y sylw.

Ond ar ôl ystyried y dystiolaeth, fe benderfynodd y pwyllgor i geryddu Mr Williams.

Dywedodd cadeirydd y pwyllgor, Dylan Owen: "Mae'r pwyllgor o'r farn fod difrifoldeb yr achos hwn yn disgyn rhwng pen uchel y gofyniad 'dim gweithredu', ond ar ben isaf y gofyniad 'atal dros dro'."

Yn un o'r "ffactorau lliniarol", yn ôl Mr Owen, "oedd hanes yn flaenorol o wasanaeth da. Yn enwedig dros gyfnod maith."

"Dim ond unwaith ddigwyddodd y camymddwyn," ychwanegodd.

"Mae'r aelod ei hun wedi rhoi gwybod am y dor amod. Mae'r aelod yn cydnabod ac yn edifarhau'r camymddwyn ag unrhyw ganlyniadau.

"Mae'r aelod wedi ymddiheuro ac wedi ymddiheuro'n gynnar i unrhyw un gafodd ei effeithio.

"Mae'r aelod hefyd wedi cydweithredu mewn ymdrechion i gywiro effaith y methiant, a hefyd wedi cydweithredu â'r swyddog ymchwilio a'r pwyllgor safonau.

"Mae'r aelod hefyd yn derbyn ei fod angen newid ymddygiad yn y dyfodol ac mae'r aelod wedi cydymffurfio gyda'r cod ers y digwyddiad."

'Ymfflamychol'

Ar ran Ombwdsmon, dywedodd Llinos Lake: “Mae gan y Cynghorydd Williams hanes o wasanaeth da i’r awdurdod. 

“Roedd ei gamymddwyn yn ddigwyddiad unigol ac yn fynegiant o rwystredigaeth. Doedd y sylw ddim wedi’i gyfeirio at unigolyn nac oedd wedi’i fwriadu i greu tramgwydd.

“Doedd y tystion ddim yn ystyried bod y Cynghorydd Williams wedi golygu’r sylw yn llythrennol ac fe gymrodd y Cynghorydd Williams gamau i unioni ar unwaith gan gynnwys ymddiheuro i’r rhai oedd yn y cyfarfod, camu i lawr fel dirprwy arweinydd a hunan gyfeirio at yr Ombwdsmon.

"Mae’r Cynghorydd wedi cydweithio gyda’r Ombwdsmon a’r pwyllgor safonau, ac wedi derbyn bod y sylw wedi torri’r cod. Mae o wedi mynegi gofid am wneud y sylw ac wedi derbyn yr angen i fod yn fwy gofalus yn y dyfodol wrth fynegi ei farn.  

“Mae natur ymfflamychol a pharhaus y sylw yn berthnasol yma hefyd, yn ogystal â’r effaith gafodd y sylw, gan gynnwys adroddiadau eang yn y cyfryngau. Felly mae’r sylw wedi dwyn anfri ar yr awdurdod lleol.” 

Ymddiheuriad

Wedi i Mr Williams wneud y sylw, fe ddywedodd yr Aelod Seneddol Ceidwadol dros Ynys Môn ar y pryd, Virginia Crosbie, bod y sylwadau yn rhai gwarthus.

“Nid sylwadau sy’n cael eu gwneud ym mywyd gwleidyddol oedd y rhain, roedd hyn yn atgasedd pur,” meddai Ms Crosbie ar y pryd.

"Mae’r Cynghorydd Williams yn gwybod fy mod yn gwisgo fest gwrth drywanu mewn cymorthfeydd gydag etholwyr ond mae dal i ddweud y dylwn i a Cheidwadwyr eraill gael ein saethu.

“Mae dau AS wedi colli eu bywydau yn y saith mlynedd diwethaf ac mae dal i feddwl bod dweud y fath bethau yn iawn.” 

Wrth ymddiheuro ar y pryd, dywedodd Mr Williams mewn datganiad: “Rwy’n ymddiheuro’n fawr am unrhyw sarhad a achoswyd gan fy sylw amhriodol.

“Gwnaed y sylw ar ddiwedd datganiad llawn emosiwn, yn dilyn cyflwyniad ar dlodi ar Ynys Môn.

“Yn amlwg, nid wyf o blaid saethu unrhyw un ac rwyf wedi ymddiheuro i bob aelod a oedd yn bresennol yn y cyfarfod.

“Nid yw hyn yn ymwneud ag unrhyw unigolyn. Y gwir broblem dan sylw yma yw’r hyn a wnaeth i mi deimlo mor ddig ac emosiynol yn y lle cyntaf. 

“Mae gennym gynnydd o 99% yn y defnydd o fanciau bwyd ar Ynys Môn yn y tri mis ers Tachwedd 2022.”