Newyddion S4C

'Dirgel': Apêl am wybodaeth am long o Borthmadog oedd yn rhan o baratoadau D-Day

12/08/2024
SS Florence Cooke

Mae grŵp o haneswyr lleol yn apelio am wybodaeth am hanes llong o Borthmadog a allai fod wedi chwarae rhan bwysig yn ystod paratoadau D-Day.

Mae gwirfoddolwr o Amgueddfa’r Môr ym Mhorthmadog, Capten David Creamer, yn awyddus i wybod mwy am hanes yr SS Florence Cook – neu ‘Florrie’ – rhwng Mai a Hydref 1944.

Roedd y llong, oedd yn cludo deunydd ffrwydrol ac arfau yn gysylltiedig â phorthladd Porthmadog.

Y gred yw ei bod wedi cymryd rhan mewn sawl ymgyrch yn ystod yr Ail Ryfel Byd, ond nid oes gwybodaeth ar gael ynglŷn â’i rôl yn ystod D-Day.

Dywedodd Mr Creamer, o Benrhyndeudraeth, ei fod wedi ‘taro wal’ wrth geisio canfod mwy am ei hanes.

“Mae gan lot o bobl ym Mhorthmadog a thu hwnt atgofion melys o Florrie," meddai.

Image
Arddangosfa i'r SS Florence Cook yn Amgueddfa'r Môr Porthmadog
Arddangosfa i'r SS Florence Cook yn Amgueddfa'r Môr Porthmadog

"Roedd hi’n llong adnabyddus iawn yn ei chyfnod.

“Ond does fawr ddim manylion am ei gweithredoedd rhwng Mai a Hydref 1944, sy’n yn ddirgel."

Roedd y llong yn berchen i gwmni Cookes Explosives Ltd, oedd a’i bencadlys yn South Shields yng ngogledd ddwyrain Lloegr, a gyda depo ym Mhenrhyndeudraeth.

Mae’r safle, a oedd yn arfer ymdrin â ffrwydron, wedi ei ddadgomisiynu bellach ac yn gartref i Warchodfa Natur Gwaith Powdwr.

Er ei bod wedi’i chofrestru yn Sunderland, dyma oedd y llong fasnachol ddiwethaf i nodi Porthmadog fel ei phorthladd cartref.

'Rhyfedd iawn'

Cludo deunydd ffrwydrol ar gyfer chwareli oedd swyddogaeth gyntaf y llong, ond fe gychwynnodd cludo arfau rhyfel ar ran y llynges, wedi i’r rhyfel ddechrau.

Ar ddiwedd y rhyfel, cafodd ‘Florrie’ ei rhyddhau yn ôl i ddefnydd masnachol, gan barhau i dywys deunydd ffrwydrol tan 1959. 

Yna, cafodd ei gwerthu i gwmni o’r Iseldiroedd a’i throsi mewn i long ysgraff (barge).

Mae Capten Creamer yn dweud iddo ymchwilio yn archifdai Caernarfon a Dolgellau, ond heb lwyddo darganfod mwy am hanes y llong rhwng Mai a Hydref 1944.

Image
Amgueddfa'r Môr Porthmadog
Amgueddfa'r Môr Porthmadog

Ychwanegodd Mr Creamer: “Mae toriadau papur newydd yn Amgueddfa’r Môr ym Mhorthmadog yn awgrymu ei bod wedi darparu arfau i ddwy long arall y llynges oedd yn bombardio’r arfordir yn Ffrainc yn ystod glaniadau D-Day.

“Es i’n ôl i’r archifdai i edrych ar recordiau goramser y cwch, anfonebau, taliadau a chyfrifon cyflog y meistr, ond mae popeth yn stopio ym Mai 1944, a ddim yn dechrau eto tan Hydref 1944.

“Un ai di’r recordiau heb eu cadw, neu maen nhw wedi cael eu cloi i ffwrdd i’w ryddhau ar ôl i gyfnod swyddogol  fynd heibio... da ni ddim yn siŵr, da ni wedi taro wal frics.

“Mae’n rhyfedd iawn, hoffwn wybod mwy os all unrhyw un lenwi’r bylchau.”

Lluniau: Amgueddfa'r Môr Porthmadog

Newyddion diweddaraf

Mae'r wefan hon yn defnyddio cwcis i sicrhau eich bod chi'n cael y profiad gorau ar ein gwefan.