Mae cyn-brif weinidog Cymru, Mark Drakeford, wedi dweud bod y “ffiws wedi’i goleuo” pan dderbyniodd Vaughan Gething rodd o £200,000 i’w ymgyrch arweinyddiaeth gan gwmni sy’n eiddo i ddyn a gafwyd yn euog ddwywaith o droseddau amgylcheddol.

Fis diwethaf, collodd Mr Gething bleidlais o ddiffyg hyder yn y Senedd yn dilyn dadlau am y rhodd a’i benderfyniad i ddiswyddo Hannah Blythyn fel gweinidog.

Yna ddydd Mawrth fe gyhoeddodd y bydd yn ymddiswyddo o'i rôl yn brif weinidog wedi i bedwar aelod o'i gabinet gamu o'r neilltu gan ddweud y dylai fynd.

Wrth siarad â Walescast, dywedodd Mr Drakeford fod gan Mr Gething “dristwch aruthrol” nad oedd materion wedi gweithio allan “yn y ffordd y byddai wedi gobeithio ac yr oedd ganddo hawl i’w ddisgwyl”.

Dywedodd Mr Drakeford nos Iau: “Fy sylw i fy hun gryn bellter i ffwrdd oedd bod llawer iawn o ewyllys da ar gael iddo yn y dyddiau cynharaf.

“Rwy’n meddwl bod pobl yn gwbl falch o gael yr arweinydd du cyntaf yn unrhyw le yn Ewrop, yma yng Nghymru.

“Rwy’n meddwl bod yna lawer o ffyrdd y gallwch chi egluro sut aeth pethau o chwith a sut cyrhaeddodd pethau yn y pen draw bwynt lle nad oedd yn gallu cario ymlaen, ond rwy’n meddwl y bydd hynny i gyd yn rhywbeth y bydd pobl yn edrych yn ôl arno y tu hwnt i’r penwythnos hwn.”

Undod

Gofynnwyd i Mr Drakeford a allai'r ymgeisydd arall yn y ras am yr arweinyddiaeth, Jeremy Miles, fod wedi gwneud mwy i uno'r grŵp Llafur Cymreig i ddechrau.

Roedd Mr Miles yn un o bedwar gweinidog a ymddiswyddodd o gabinet Mr Gething ac a alwodd arno i roi'r gorau i'w swydd ddydd Mawrth.

Atebodd Mr Drakeford: “Dydw i fy hun ddim yn credu hynny. Rwy’n meddwl yn y dyddiau cynnar hynny roedd llawer iawn o ewyllys da, roedd pobl nad oedd wedi cefnogi Vaughan yn ymuno â’i gabinet ac yn fodlon cymryd swyddi pwysig a bod yn rhan o’r llywodraeth.”

Roedd Mr Miles wedi dweud na fyddai wedi cymryd y rhodd o £200,000 gan Dauson Environmental Group, sy'n eiddo i David Neal, sydd wedi'i gael yn euog ddwywaith o droseddau amgylcheddol.

Wrth siarad â Walescast, dywedodd Mr Drakeford fod Mr Miles wedi cael cwestiwn uniongyrchol am y rhodd ac na fyddai wedi gallu osgoi ei ateb.

Ychwanegodd: “Mewn ffordd, fe ddechreuodd y llwybr a arweiniodd at yr wythnos ddiwethaf yn y pen draw yn union yno. Gyda’r penderfyniad gwreiddiol hwnnw, cafodd y ffiws ei oleuo mewn ffordd, a doedd Vaughan byth yn gallu dianc ohono."

Amserlen

Pan ofynnwyd iddo am ornest arweinyddiaeth Llafur Cymru sydd ar y gweill, galwodd Mr Drakeford am iddi fod “mor fyr ag y gall fod, yn gyson â’r rheolau”.

Dywedodd ei fod yn meddwl bod gosod arweinydd newydd erbyn dechrau tymor y Senedd newydd ym mis Medi “yn fwy na thebyg fymryn ar yr ochr uchelgeisiol” ond yr hoffai iddo ddigwydd erbyn diwedd y mis hwnnw.

Ychwanegodd Mr Drakeford, a ddywedodd y byddai’n “hoffi’n fawr” pe bai yna ddynes yn y ras arweinyddol, nad oedd wedi meddwl ei bod yn briodol iddo gymeradwyo ymgeisydd tra oedd yn brif weinidog.

Ond ychwanegodd: “Rwy’n asiant mwy rhydd nawr.”