
Ymestyn oes chwarel yng Ngwynedd oedd yn gartref i gasgliadau celf pwysig
Mae cyfnod cloddio chwarel lechi yng Ngwynedd a ddefnyddiwyd i guddio gwaith celf amhrisiadwy yn ystod yr Ail Ryfel Byd wedi ei ymestyn.
Cytunodd swyddogion cynllunio Cyngor Gwynedd i amrywio amodau i ganiatáu i waith barhau ar safle Chwarel Manod yn Llan Ffestiniog tan 2048.
Dywedodd cais cynllunio a gyflwynwyd i'r cyngor fod “digon o lechi wrth gefn ar ôl yn y chwarel i gynnal cynhyrchiant” tan y dyddiad hwnnw.
Mae'r chwarel, a elwir bellach yn Chwarel Cwt y Bugail, yn cael ei rhedeg gan is-gwmni Grŵp Breedon, Welsh Slate.
'Galw mawr'
Dywedodd yr ymgeisydd Shaun Denny wrth bwyllgor cynllunio Cyngor Gwynedd ddechrau'r wythnos bod “galw mawr” o hyd am lechi Cymreig.
Dywedodd y byddai derbyn y cais yn “caniatáu i’r chwarel gynyddu gwariant”, ac felly’n “cynyddu’r nifer o lechi y gellir eu gwerthu” ac yn helpu i ddarparu mwy o “swyddi medrus i’r ardal”.
Dywedodd y byddai hefyd yn helpu’r safle diwylliannol a threftadaeth o bwysigrwydd cenedlaethol drwy warchod ei “hanes a’i le yn y gymuned” ac yn caniatáu amser i gofnodi olion yr oriel a ddefnyddiwyd fel cyfleuster storio celf yn ystod yr Ail Ryfel Byd.

Mynegodd aelodau’r pwyllgor cynllunio eu cefnogaeth i’r diwydiant traddodiadol Cymreig gan ddilyn argymhellion swyddogion i ganiatáu’r cais gydag amodau.
Disgrifiodd dogfennau cynllunio sut y gwnaeth y llywodraeth adeiladu “cyfleuster storio arbenigol a chyfrinachol” yn y twneli islaw Manod yn 1940.
Fe'i defnyddiwyd i gadw gweithiau celf yn ddiogel - gwaith a ddaeth yn bennaf o'r Oriel Genedlaethol yn Llundain.
Anghysbell
Dewiswyd Manod oherwydd ei agosrwydd at y rheilffordd, ac roedd hefyd yn anghysbell, gyda dim ond ffordd fynydd droellog i'w chyrraedd.
Erbyn haf 1941 roedd casgliad yr Oriel Genedlaethol wedi'i storio'n ddiogel yn y cyfleuster tanddaearol a bu yno am bedair blynedd, yn ôl yr adroddiad cynllunio.
Yn ôl adroddiad Cotswold Archaeology, “dechreuodd paentiadau gyrraedd o Awst 12, 1941, gyda chwblhau'r gwaith cludo 2,200 o luniau erbyn mis Medi, 1941.”
Nododd yr adroddiad hefyd fod y gofod tanddaearol yn cael ei ddefnyddio gan y Teulu Brenhinol ar gyfer storio'r casgliad brenhinol yn ddiogel, gyda darluniau gan Leonardo, Holbein, Claude a Michelangelo i gyd wedi'u hanfon i Manod.
Disgrifiodd yr adroddiadau cynllunio hefyd sut, yn ystod y Rhyfel Oer, y llwyddodd y Weinyddiaeth Waith i gadw les ar Chwarel Manod a pharhau i “ddiweddaru a chynnal y dirwedd bresennol o dan y ddaear”.
Parhaodd gwaith tanddaearol “ar raddfa gyfyngedig” mewn rhannau o’r pwll nad oeddent yn cael eu rheoli gan y Weinyddiaeth Waith tan tua 1965.
Ailddechreuodd y gwaith o weithio ar y safle ym 1982 pan ailagorwyd Chwarel y Graig Ddu ac yn ôl adroddiadau roedd y Weinyddiaeth Waith wedi rhoi'r gorau i ddefnyddio'r hen storfa erbyn 1983.
Ychwanegodd yr adroddiad cynllunio: “Heddiw, mae’r cyfleuster storio o adeg y rhyfel wedi dirywio yn bennaf oherwydd diffyg awyru ac ansadrwydd to’r chwarel sydd wedi arwain at gwympiadau creigiau mawr.”
Roedd arbenigwyr yn dal i ystyried bod ei bresenoldeb o “werth treftadaeth uchel”.
Prif Lun: GWR