Mae darlun a dreuliodd bedair blynedd mewn chwarel llechi yn Eryri yn ystod yr Ail Ryfel Byd wedi dychwelyd i Gymru.

Roedd y paentiad, The Stonemason’s Yard (c. 1725) yn hongian yn Oriel Genedlaethol Llundain ar ddechrau’r 20fed ganrif cyn i awdurdodau Prydain ei symud i Gymru i'w gadw'n saff yn ystod y Blitz.

Roedd Canaletto, artist y paentiad, yn arlunydd Fenisaidd. Yn The Stonemason’s Yard, mae’n darlunio golygfa o ffigurau wrth eu gwaith yn y Campo San Vidal, rhan o ddinas Fenis.

Mae'r darn wedi dychwelyd i Gymru ar gyfer arddangosiad yn y Llyfrgell Genedlaethol yn Aberystwyth.

Ar drothwy'r Ail Ryfel Byd bu llywodraeth Prydain yn ymchwilio i ffyrdd o gadw trysorau amgueddfa pwysig yn ddiogel. 

Un syniad oedd anfon y gwaith i Ganada, ond gwrthodwyd y cynllun hwnnw oherwydd pryderon ynghylch ymosodiadau yn ystod cludiant. 

Yn ôl The National Gallery, dywedodd Winston Churchill, “cuddiwch nhw mewn ogofâu a seleri, ond ni fydd yr un darlun yn cael gadael yr ynys hon".

'Stori hynod ddiddorol'

Penderfynodd swyddogion ar chwarel y Manod yn Eryri fel y lleoliad gorau. Defnyddiodd arbenigwyr ffrwydron i wneud mynedfa'r chwarel yn fwy ac adeiladu ystafelloedd y tu mewn fel y byddai'r paentiadau'n cael eu hamddiffyn yn well rhag newidiadau tymheredd.

Aeth paentiadau i mewn i’r chwareli a phyllau glo yn haf 1941 ac ni ddaethant allan tan ar ôl i’r rhyfel ddod i ben ym 1945. 

Yn dilyn y rhyfel, dychwelodd The Stonemason’s Yard i Oriel Genedlaethol Llundain.

Image

Nawr, 80 mlynedd yn ddiweddarach, mae darn Canaletto yn mynd ar fenthyg i Lyfrgell Genedlaethol Cymru fel rhan o’i dathliadau 200 mlynedd.

Dywedodd Mari Elin Jones, swyddog dehongliad Llyfrgell Genedlaethol Cymru wrth y Guardian ei fod yn gyffrous cael gallu rhannu'r gwaith gyda'r cyhoedd.

“Mae gallu croesawu campwaith Canaletto yn ôl i Gymru ar ôl cymryd lloches yma 80 mlynedd yn ôl yn hynod gyffrous, ac ni allwn aros i rannu’r stori hynod ddiddorol hon â’r cyhoedd," meddai.

“Mae’n bortread hardd o ddinas, ond mae hefyd yn bortread hyfryd o’r bobl a greodd y ddinas honno, yn ddathliad nid yn unig o’r darluniadwy ond o ddiwydiant hefyd. 

“Mae diwydiant wedi llunio’r ffordd y mae ein gwlad yn edrych ac wedi siapio’r Gymru fodern. Fydden ni ddim byd heb ein diwydiant.”

Bydd y paentiad yn hongian yn Oriel Gregynog y llyfrgell gyda darnau modern, yn ogystal â gweithiau nodedig gan artistiaid o’r 18fed a’r 19eg ganrif, gan gynnwys Richard Wilson, Penry Williams a J. M. W. Turner. 

Bydd yr arddangosfa ar gael i’w gweld rhwng ddydd Gwener 10 Mai 10 a 7 Medi.

Prif lun: The National Gallery