Wrth i arolygydd addysg Cymru, Estyn, gyhoeddi ei adroddiad blynyddol ddydd Mercher, mae ei brif arolygydd wedi dweud nad oes lle i laesu dwylo gyda’r ffordd y mae iechyd meddwl athrawon a phenaethiaid yn cael ei drin oddi mewn i arolygon.

Wrth siarad ar raglen Dros Frecwast BBC Radio Cymru fore Mercher, dywedodd Owen Evans na fyddai  e “fyth yn dweud dwi’n hapus” gyda’r modd mae lles ac iechyd meddwl yn cael ei drin yn ysotd y broses arolygu. 

Daw ei sylwadau wedi oedi yn arolygon Lloegr, wrth i gynllun hyfforddiant gael ei sefydlu ar gyfer eu harolygwyr, er mwyn sicrhau eu bod yn ymwybodol o gyflwr iechyd meddwl athrawon a phenaethiaid ysgolion.

Cafodd hynny ei gyflwyno wedi i’r brifathrawes o Reading, Ruth Perry ladd ei hun y llynedd.

Yn ôl ei chwaer, digwyddodd hynny wedi  “diwrnod gwaethaf ei bywyd” ar ôl i arolygwyr Ofsted ymweld â’i hysgol ym mis Tachwedd.

Mae galwadau yn Lloegr i ddiddymu'r system bresennol gan Ofsted o ddefnyddio un gair i grynhoi adroddiadau ysgol, yn sgil marwolaeth Ms Perry.

Ond mae ysbryd arolygon yn wahanol yng Nghymru, yn ôl Owen Evans.

“Mae ethos ni yn wahanol draw fan hyn, mae ethos y system yn wahanol draw fan hyn.

"O fewn fy nwy mlynedd i ar ôl dod i Estyn, ges i wared ar y summarative judgements bron yn syth. 

"Oni ddim yn teimlo bod hynny yn deg. Sut allwn ni grynhoi yr holl eiriau a holl gweithgaredd ysgol mewn i un gair? 

"Dyw e ddim yn deg, yn enwedig pan chi'n gadael pobl am ryw chwe neu wyth mlynedd gyda'r un gair yna. 

"Mae hynny wedi bod yn gam bwysig oherwydd nawr mae llai o dadl ar beth yw'r gradd yna a mae na fwy o drafodaeth am sut allwn ni wella'r ysgol felly mae hwnna di bod yn bositif.

“’Dyn ni wedi defnyddio mwy o bobl o’r sector i fynd allan ar arolygon, ac fel arfer ‘dyn ni’n cydweithio gyda nominee o fewn yr ysgol i ddod yn rhan o’r tîm.

Dywedodd bod arolygwyr Estyn hefyd yn sefydlu perthynas “glos iawn” gyda’r ysgolion y maen nhw’n ymweld â nhw.

'Syfrdanol'

Wrth drafod adroddiad diweddaraf Estyn, ychwanegodd Mr Evans bod ysgolion yn parhau i ddioddef effeithiau’r pandemig.

“Fi’n amau byddwn ni’n ffeindio mas effeithiau’r pandemig am flynyddoedd i ddod,” meddai.

Dywedodd bod ymddygiad disgyblion yn yr ysgol bellach “wedi newid” ers dychwelyd i’r ysgol ar ôl y cyfnod clo, a bod “absenoldeb” yn parhau i fod yn her.

Dywedodd hefyd bod y pandemig wedi cael effaith “syfrdanol” ar safon yr iaith Gymraeg yn yr ysgol, ond bod pynciau eraill fel llythrennedd a rhifedd hefyd wedi dioddef.

Ond er mwyn mynd i’r afael â’r materion hynny, meddai Mr Evans, mae angen rhoi ysgolion ar ben ffordd. 

“‘Dyw e ddim yn bosib i bob ysgol fod yn dda am bopeth.

“Beth sydd rhaid i ni ‘neud yw rhoi esiamplau ble mae ysgolion tebyg wedi ymfalchïo a dathlu lle maen nhw wedi newid rhywbeth, megis yr iaith Gymraeg ar y ffin rhyngom ni a Lloegr, neu rifedd neu bresenoldeb neu beth bynnag.

“'Dyn ni angen sicrhau bod yr esiamplau sydd efo ni yn ddigon tebyg i beth mae ysgolion yn chwilio amdan,” meddai.