Mae Cyngor Sir Powys yn awyddus i godi treth ar gwmnïau sy'n cymryd dŵr ac ynni o'r sir ar gyfer ardaloedd eraill, ac eisoes maen nhw wedi ysgrifennu at Lywodraethau Cymru a Phrydain yn gofyn am yr hawl i wneud hynny.

Byddai'r arian a fyddai'n cael ei godi'n cael ei wario ar warchod yr amgylchedd o fewn y Sir - ond does dim sicrwydd y caiff y cyngor ganiatâd i fwrw ymlaen – gydag un cynghorydd Ceidwadol yn dweud mai’r nod ydy creu drwgdeimlad – “friction” rhwng Cymru a Lloegr.

Fe gafodd y cynnig ei gymeradwyo mewn cyfarfod o'r Cyngor ym mis Rhagfyr, o 40 pleidlais i 19.

Mae Llywodraeth Cymru’n dweud eu bod wedi gwahodd Cyngor Powys i drafod y cynnig ymhellach ond gan ddweud y byddai angen “achos cryf iawn” i godi treth ychwanegol o’r fath.

Mae'r cynnig yn galw am dreth ar gwmnïau sy'n mynd a dŵr ac ynni i lefydd y tu allan i Bowys. Byddai'r dreth o leiaf £1 am bob mega-litr a £1 am bob mega-watt.

Ymhlith y rhai sy'n gefnogol i'r syniad, mae un o aelodau'r rhanbarth yn Senedd Cymru, arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, Jane Dodds.

"Dros y blynyddoedd mae o'n wir i ddeud .. dros ganrifoedd i ddeud y gwir ... dan ni di bod yn gweld dŵr yn mynd o Bowys, o Gymru i Loegr. Llyn Fyrnwy yn un enghraifft. Felly mae'r cynnig yma o'r Cyngor isio gwneud yn siŵr bod 'na ryw fath o compensation, rhyw fath o arian yn dod i mewn i helpu pobol yma ym Mhowys."

Image

Nid bod pawb yn cytuno. Roedd cynghorwyr Ceidwadol yn gwrthwynebu'r cynnig i godi'r dreth. Aled Davies ydy arweinydd Grŵp Ceidwadwyr Cymru ar gyngor Powys.

"Fel Ceidwadwr dwi ddim yn hoffi gweld trethi'n mynd fyny a bydd hynny'n ychwanegu at gostau byw pobol sydd yn byw ym Mirmingham a Lerpwl ag ati. Os dach chi'n codi mwy o arian fan hyn bydd costau'n cael eu pasio i lawr i bobol sy'n byw yn Lloegr a'r amser yma efo costau byw mor uchel dyma'r peth diwethaf dan ni isio neud.

"Y cymhelliad yma ydy codi'r friction rhwng y ddwy wlad."

Image

Dydy Cyngor Powys ddim wedi cynnig ffigwr o ran faint o arian y byddai'r trethi'n ei godi. Cannoedd o filoedd o bunnau ydy amcangyfrif Dr Eurfyl ap Gwilym, economegydd oedd yn aelod o'r Comisiwn ar Ddatganoli yng Nghymru rai blynyddoedd yn ôl.

"Mewn egwyddor mae'n beth da oherwydd dwi'n meddwl bod y rhan fwyaf o bobol yng Nghymru'n teimlo bod ni'n allforio dŵr a dylen ni gael dipyn bach o gydnabyddiaeth ariannol oherwydd hynny.

"Dach chi isio codi degau o filiynau os dach chi'n mynd i neud e, ac ar hyn o bryd mae'n gymhleth oherwydd nid dim ond y dimensiwn gwleidyddol, ond hefyd y ffaith fod y dŵr yma ym meddiant cwmnïau preifat.

Dywedwch (yn achos) y diwydiant olew, mae'r gwledydd sy'n cynhyrchu olew, dydyn nhw ddim yn cynhyrchu'r olew, mae'r olew yn y ddaear, mae cwmnïau preifat yn aml iawn, Shell, Exxon yn mynd yno i gael yr olew allan ond maen nhw'n gorfod talu treth ar hynny i'r gymuned leol."

Cwestiwn arall ydy a fyddai'r hawl gan Gyngor Powys i wneud hyn. Mae Cadeirydd y Cyngor, y Cynghorydd Gareth Ratcliffe, wedi anfon llythyr at weinidogion yn Llywodraeth Cymru a Llywodraeth Prydain yn gofyn am ganiatâd i fedru codi treth.

Fe ddywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru “Rydym wedi gwahodd Cyngor Powys i drafod y cynnig fel rhan o’n trafodaethau rheolaidd ag awdurdodau lleol. Fodd bynnag, byddai angen cyflwyno achos cryf iawn dros osod baich ychwanegol o ran treth ar fusnesau. Mae llawer o fusnesau, gan gynnwys busnesau ynni adnewyddadwy a chyflenwyr dŵr, eisoes yn cyfrannu at gyllido gwasanaethau lleol drwy ardrethi annomestig.”

Fe ddywedodd Llywodraeth Prydain mai rhywbeth i Lywodraeth Cymru wneud sylw arno fyddai hwn, ond maen nhw'n cyfeirio at gytundeb ar y cyd rhwng y ddwy Lywodraeth gafodd ei arwyddo bron i chwe blynedd yn ôl. Mae hwnnw'n dweud na ddylai polisïau yng Nghymru na Lloegr amharu ar y cyflenwad dwr yr ochor arall i'r ffin. Pe bai hynny'n digwydd, ac arwain at anghytuno, byddai'n rhaid i Bwyllgor o weinidogion ar y cyd drafod y mater ymhellach.

Fe all cynnig Cyngor Powys yn hawdd esgor ar drafodaeth. Cwestiwn arall, fodd bynnag, ydy a fyddai modd i gynghorau godi treth ar y cwmnïau sy'n cymryd y dŵr.