Mae cyn-ysgrifennydd gwladol Cymru, Peter Hain wedi dweud y dylid troi datganoli yn y Deyrnas Unedig ben i waered.

Dan y system bresennol mae Llywodraeth y DU yn penderfynu pa rymoedd ddylai gael eu datganoli i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

Ond dylai’r system weithio i’r gwrthwyneb gyda’r gwledydd rheini yn penderfynu pa rymoedd i’w cronni yn San Steffan, meddai Peter Hain.

Cyhuddodd Llywodraeth y DU o geisio “tanseilio” datganoli yn fwriadol.

“Dydw i ddim yn meddwl fod seiliau cyfansoddiadol y DU yn gadarn erbyn hyn,” meddai wrth Sunday Supplement.

“Mae’n rhaid ail-edrych ar y pwnc fel y mae Gordon Brown a Keir Starmer wedi bod yn dadlau, ac edrych ar setliad cyfansoddiadol newydd.

“Yn bersonol rwy’n credu, yn hytrach na datganoli grymoedd o’r canol, dylai cenhedloedd a rhanbarthau'r DU benderfynu beth maen nhw ei heisiau ar eu lefel eu hunain.

“Ac yna maen nhw’n ffederaleiddio i fyny a phenderfynu beth sy’n well ei wneud ar lefel uwch. Fel trethi, pensiynau ac yn y blaen.

“Wedyn fe fyddai yna lai o ffrithiant, llai o’r tensiwn sydd wedi bod yn adeiladu rhwng y Ceidwadwyr sydd mewn llywodraeth a’r grymoedd datganoledig.”

‘Hollol gywir’

Daw sylwadau Peter Hain wedi i Lywodraeth y DU rwystro diwygiadau i’r broses cydnabod rhyw yn yr Alban wedi i’r senedd yno gefnogi'r ddeddf newydd.

Bwriad y Bil Diwygio Cydnabod Rhywedd yw ei gwneud hi'n haws i bobl traws newid eu rhywedd yn gyfreithiol, gan lacio'r gofynion er mwyn derbyn tystysgrif cydnabyddiaeth rhywedd. 

Byddai'r mesur yn gostwng yr isafswm oedran ar gyfer ymgeiswyr am y dystysgrif i 16, ac yn gostwng y cyfnod sydd ei angen i ymgeisydd fyw yn eu rhywedd penodedig o ddwy flynedd i dri mis. 

Cafodd y ddeddf ei phasio yn Senedd Yr Alban ym mis Rhagfyr, gyda 86 o ASau yn pleidleisio o blaid o gymharu â 36 yn erbyn. 

Ond, mae Ysgrifennydd Yr Alban yn Llywodraeth y DU, Alister Jack, bellach wedi cyhoeddi y bydd yn ceisio rhwystro'r ddeddf newydd gan ddefnyddio pwerau o dan Ddeddf Yr Alban.

Dywedodd Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew RT Davies bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi gweithredu'n  "hollol gywir" wrth geisio rhwystro'r ddeddf.

"Byddai Bil Cydnabod Rhywedd Nicola Sturgeon yn caniatáu i droseddwyr rhyw newid eu rhyw," meddai.

Llun: Peter Hain gan Roger Harris (CC BY 3.0).