Mae hanner canrif wedi mynd heibio ers i Theatr Ieuenctid Gorllewin Morgannwg agor ei drysau am y tro cyntaf – cwmni sydd wedi chwarae rhan ganolog yn natblygiad diwylliant a theatr yn ne Cymru, ac wedi meithrin rhai o enwau mwyaf adloniant y wlad.

Mae’r rhestr o gyn-aelodau’n drawiadol. O’r dramodydd a chynhyrchydd teledu Russell T Davies, i’r actorion Michael Sheen, Steffan Rhodri a Joanna Page, mae’r cwmni wedi bod yn fan cychwyn i filoedd o bobl ifanc dros y degawdau.

“Wel y gwir yw bydden i ddim yn actor 'sa fe ddim am Gwmni Theatr Ieuenctid Gorllewin Morgannwg,” meddai Steffan Rhodri.

“1983 ne' rhywbeth fel 'na o'n i yna, yr un adeg a Russel T Davies sy' 'ma rhywle, Michael Sheen. Ond y'n ni gyd yn talu teyrnged i'r cwmni a'r dyled sydd gyda ni i'r cwmni a'r dechreuad 'gaethon ni yn y cwmni 'na.”

Image

Ond er gwaethaf yr atgofion cynnes a’r balchder, mae pryderon am ddyfodol y cwmni. Mae heriau ariannol yn fygythiad gwirioneddol i’r sefydliad, sydd bellach yn dibynnu ar roddion ac ymdrechion gwirfoddolwyr i oroesi.

Dywedodd Russell T Davies: “Fe wnaeth y lle hwn fy ngwneud i'n union pwy ydw i heddiw, ac ysbrydolodd bopeth rwy’n ei wneud. 

"Ysgrifennais fy nramâu cyntaf tua phymtheg oed ar gyfer Theatr Ieuenctid Gorllewin Morgannwg. Roedd hynny yn ôl pan oedd arian yn cael ei wario ar y celfyddydau yn yr ysgolion.

"Mae’n anodd – mae’n rhaid i chi frwydro drwy’r amser, ac rŵan rydych chi yn yr un sefyllfa eto. Does dim arian – dim ond rhoddion sy’n cadw’r cwmni i fynd.

"Mae’n fy mhryderu fod pawb mor falch o’u timau pêl-droed a rygbi, ond dylem fod yr un mor falch o gynnal drama ysgol. Mae hynny yr un mor bwysig.”

Image

'Ymroddiad'

Mae aelod presennol, Alys Jones, yn gobeithio gallu parhau yn y cwmni am flynyddoedd i ddod.

“Ma gynno ni ffydd yn y cwmni, bydd e yn cario 'mlaen," meddai.

"Ond ma' angen i rhywbeth i newid. Ma' amgen i fod mwy o arian yn y celfyddydau yn gyfan gwbl. Yn enwedig yn y ieuenctid.”

Mae yna alwad, felly, i ddychwelyd i’r system o ariannu trwy Awdurdodau Lleol – system a oedd yn cynnal a chadw’r cwmni yn y gorffennol. A mae Steffan Rhodri yn awyddus i weld y system yn dychwelyd.

“Wel, o'n i yn y cwmni ar adeg lwcus iawn, oedd y cwmni yn cael ei ariannu gan yr awdurdod lleol," meddai.

"Wrth gwrs, mae'r awdurdod Gorllewin Morgannwg wedi rhannu nawr rhwng Castell-nedd Port Talbot ac Abertawe, ac wrth gwrs ma' darpariaeth ar gyfer y celfyddydau yn gyffredinol wedi dirywio, wedi torri yn syfrdanol.

“Heb yr ymroddiad ma' pobl yn rhoi a codi arian at y cwmni, byddai'r cwmni wedi cau ac wedi gorffen amser hir yn ôl. 

"Ond bydden i'n awgrymu bod y darpariaeth 'na gyda'r awdurdod lleol yn rhywbeth sydd yn holl bwysig. 

"Nid yn unig i blant yr ardal sydd yn cael y budd o fod yn y cwmni, ond ar gyfer y celfyddydau yn gyffredinol ac ar gyfer y gymuned yn gyffredinol.”

Image

Ymateb

Wrth ymateb, dywedodd llefarydd ar ran Cyngor Abertawe eu bod yn “parhau i hyrwyddo’r celfyddydau ac yn gweithio gyda phartneriaid fel Theatr Genedlaethol Cymru i ddarparu cyfleoedd i bobl ifanc".

Ychwanegodd Cyngor Castell-nedd Port Talbot eu bod yn “cydweithio â Chyngor Celfyddydau Cymru a Llywodraeth Cymru i sicrhau cyllid i’r sector".

Felly, wrth i’r cwmni ddathlu ei ben-blwydd yn 50 oed, mae’r cwestiwn yn parhau: beth am yr hanner canrif nesaf?