Mae sefydliad Hybu Cig Cymru wedi cael ei feirniadu'n hallt mewn adroddiad gan un o bwyllgorau'r Senedd, wrth i'r aelodau nodi bod angen newidiadau mawr ym maes hyrwyddo cig Cymru, a rheolaeth newydd o bosibl.

Cafodd y Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig gais i lunio'r ddogfen wedi cyfnod cythryblus oddi mewn i Hybu Cig Cymru y llynedd.

Roedd heriau ar lefel arweinyddiaeth y sefydliad sy'n datblygu, hyrwyddo a marchnata cig coch Cymreig. 

Cafodd HCC ei labelu yn "siop siafins eilradd" gan gynrychiolwyr y diwydiant cig bryd hynny.

Yn ôl Cymdeithas Annibynnol Cyflenwyr Cig, roedd angen i Lywodraeth Cymru ymyrryd i wneud yn siŵr bod Hybu Cig Cymru yn gwneud eu gwaith yn iawn.

Datgelodd rhaglen Newyddion S4C ym mis Chwefror 2024 bod chwe aelod o staff y corff wedi cwyno, ar wahân, eu bod nhw'n cael eu bwlio.

Cwmni preifat yw HCC, ond Llywodraeth Cymru sy'n berchen arno ac yn ei oruchwylio. 

Mae’n derbyn rhywfaint o arian gan Lywodraeth Cymru ond daw ei incwm craidd o’r Ardoll Cig Coch, (Levy) sy’n daladwy gan ffermwyr a phroseswyr ar bob anifail sy’n mynd i mewn i’r gadwyn fwyd.

Yn ei adroddiad sydd wedi ei gyhoeddi fore Mercher, mae'r pwyllgor ym Mae Caerdydd yn galw am gamau gweithredu pendant. 

Image

'Dychwelyd rheolaeth' 

Maen nhw'n dweud y dylai Llywodraeth Cymru gynnal adolygiad llawn o lywodraethiant a pherchnogaeth HCC, ac ystyried y posibilrwydd o ddychwelyd rheolaeth i ddiwydiant cig Cymru.

Mae'r Pwyllgor hefyd yn tynnu sylw at bryderon ynghylch "cynaliadwyedd ariannol, ymgysylltu â rhanddeiliaid, a'r angen am dargedau cliriach."

Mae Hybu Cig Cymru wedi dweud eu bod yn croesawu argymhellion a chasgliadau pwyllgor y Senedd.

Maent yn nodi fod yr adroddiad yn dod "ar amser amserol i’r diwydiant" wrth iddyn nhw gwblhau cynllun gweithredu i’r dyfodol ar gyfer 2026 a thu hwnt.

Dywedodd Andrew RT Davies AS, Cadeirydd Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig y Senedd: "Ar ôl cyfnod anodd o aflonyddwch mewnol a cholli hyder, mae hon yn foment dyngedfennol i ailadeiladu ymddiriedaeth, cryfhau llywodraethu, a sicrhau bod y sefydliad yn wirioneddol atebol.

"Gallai cynrychiolaeth gryfach o’r diwydiant ar y lefelau uchaf o fewn Hybu Cig Cymru fod wedi helpu i atal y cythrwfl diweddar yn y sefydliad a meithrin gwell arweinyddiaeth. Er mwyn atal problemau tebyg yn y dyfodol, mae'n hanfodol i ni sicrhau bod llais y diwydiant yn cael ei glywed ar bob lefel.

"Mae hwn hefyd yn gyfnod heriol i ffermwyr, gyda llawer o ansicrwydd ynghylch trethi a chymorth ariannol. Dyna pam ei bod yn bwysicach nag erioed bod Hybu Cig Cymru yn canolbwyntio ar weithio'n galed ar ran ffermwyr, a'r diwydiant cig ehangach, i hyrwyddo ein cig coch premiwm.

"Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru nawr gamu i fyny a gweithredu ar yr argymhellion hyn i sicrhau dyfodol ein sector cig coch."

Argymhellion 

Mae'r pwyllgor yn argymell:

• Adolygu strwythur HCC, gan gynnwys y posibilrwydd o ddychwelyd perchnogaeth i'r rhai sy'n talu ardoll a chynrychiolaeth fwy o'r diwydiant ar y bwrdd.
• Cyflwyno targedau mesuradwy ac adroddiadau tryloyw i sicrhau gwerth am arian.
• Gwella'r elfen weledol a chyfathrebu â ffermwyr, proseswyr ac arwerthwyr.                                                                                                                                                        

Wrth ymateb i'r argymhellion hynny, nododd Hybu Cig Cymru bod angen cylid ychwanegol ar y sefydliad er mwyn cyflawni'r holl amcanion.

José Peralta yw Prif Weithredwr HCC, wedi iddo ddechrau yn ei swydd fis Ionawr 2025. Fe olynodd Gwyn Howells a adawodd ei swydd o dan gwmwl fis Mehefin y llynedd. 

Wrth ymateb i'r adroddiad, dywedodd Mr Peralta: "Mae nifer o’r argymhellion yn tynnu sylw at yr angen i edrych ymhellach ar gylch gwaith eang HCC a ffyrdd o’i gyllido ochr yn ochr â’r ardoll cig coch sy’n bodoli eisoes. 

"Fel y nodir yn yr argymhellion, nid yw incwm yr ardoll yn unig yn ddigon ar gyfer cylch a llwyth gwaith presennol y sefydliad ynghyd â thynnu sylw at y ffaith ei bod yn amlwg bod angen cyllid ychwanegol er mwyn i HCC gyflawni ei fandad sylweddol.    

 "Mae HCC yn cydnabod hyn ac wedi bod yn galw am gynyddu’r cyllid i fedru cyflawni’n effeithiol ar ran talwyr ardoll ar ei gylch gwaith eang ac yn parhau i drafod opsiynau cyllido gyda Llywodraeth Cymru."

Ychwanegodd: "Fel sefydliad ym mherchnogaeth lwyr Llywodraeth Cymru, mae’r argymhelliad ar drefniadau llywodraethiant yn gwestiwn ar gyfer Llywodraeth Cymru yn uniongyrchol."

"O ran yr argymhelliad i gynyddu ymgysylltiad, bydd HCC yn parhau a’i agwedd rhagweithiol ac eang i ymgysylltu gyda thalwyr ardoll. Mae HCC wedi cynyddu ei ymgysylltiad yn helaeth yn 2025 ac yn cydnabod bod mwy y gellir ei wneud o hyd."

Mae'r Pwyllgor yn y Senedd yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu ei hargymhellion i adfywio HCC, gan ddadlau bod angen gwneud hynny er mwyn bod mewn gwell sefyllfa i hyrwyddo cig coch Cymru a chefnogi'r sector ffermio yn ystod "cyfnod heriol." 

Wrth ymateb, dywedodd Llywodraeth Cymru: "Rydym yn diolch i'r pwyllgor am yr adroddiad cynhwysfawr ac fe fyddwn yn ymateb i'r argymhellion maes o law."