Mae Betty Campbell wedi derbyn gradd er anrhydedd o Brifysgol De Cymru.

Dyfarnwyr Doethur mewn Llên (DLitt) i'r pennaeth ysgol du cyntaf yng Nghymru - y radd er anrhydedd ar ôl marwolaeth gyntaf i'w dyfarnu gan y Brifysgol.

Dywedodd Elaine Clarke, merch Betty Campbell bod ei mam yn "credu’n angerddol mai addysg oedd y cyfrwng i gyflawni a llwyddo mewn bywyd".

"Roedd ei chyflawniadau yn niferus ac roedd dod yn brifathro croenddu cyntaf Cymru yn glod yr oedd yn falch iawn ac yn anrhydedd mawr iddi," meddai.

"Mae’n anrhydedd mawr i’r teulu dderbyn y wobr gan Brifysgol De Cymru.”

Dywedodd Michelle Campbell-Davies, wyres Betty Campbell: “Mae’n anrhydedd mawr i ni dderbyn y wobr hon.

"Roedd hi mor angerddol am addysg, am yrru cydraddoldeb, am bobl yn cymryd y gofod hwnnw yn unig a bod yn bwy y cawsant eu rhoi ar y ddaear hon i fod. Byddai wedi bod yn hynod falch, ac fel ei theulu, rydym yn hynod falch a diolchgar o’r gydnabyddiaeth hon.”

Image

Dylanwad

Roedd Betty Campbell yn addysgwr arloesol, yn arweinydd cymunedol ac yn actifydd. Wedi'i geni a'i magu yn Nhrebiwt, Caerdydd, i deulu dosbarth gweithiol, tyfodd Betty i fyny yn benderfynol o fod yn athrawes ysgol gynradd.

Ar ôl cael ei thri phlentyn cyntaf, hi oedd un o’r naw merch gyntaf i fynychu Coleg Hyfforddi Athrawon Caerdydd ar ôl iddo godi ei waharddiad rhyw. Aeth ymlaen i ddysgu, ac yna yn y 1970au daeth yn Bennaeth yn Ysgol Gynradd Mount Stuart, gan ei gwneud y pennaeth du cyntaf yng Nghymru.

Roedd Betty Campbell yn hyrwyddwr cynnar dad-drefedigaethu’r cwricwlwm yng Nghymru, gan dreialu rhaglenni addysgol arloesol yn yr ysgol ac mewn lleoliadau cyhoeddus eraill. O dan ei harweinyddiaeth, daeth Ysgol Gynradd Mount Stuart yn dempled ar gyfer addysg amlddiwylliannol.

Ar ei theithiau niferus i UDA, o’r 1970au ymlaen, gwnaeth ei chenhadaeth i adeiladu llyfrgell a chyfoeth o adnoddau i gefnogi ei hagwedd arloesol at addysg a chwricwlwm Ysgol Gynradd Mount Stuart.

Parhaodd dylanwad Betty Campbell ar fywyd cyhoeddus i dyfu. Ym 1976 dyfarnwyd MBE iddi am wasanaethau i addysg a bywyd cymunedol, ac yn yr 1980au daeth yn aelod o fwrdd BBC Wales, ymunodd â Phwyllgor Cynghori ar Hil y Swyddfa Gartref, a daeth yn rhan o’r Comisiwn Cydraddoldeb Hiliol.

Ym 1998, gwahoddwyd Betty Campbell i gwrdd â Nelson Mandela ar ei unig ymweliad â Chymru.

Yn dilyn arolwg barn gan BBC Cymru i adnabod arwresau cudd, cafodd cofeb i anrhydeddu Betty Campbell ei dadorchuddio yn Sgwâr Canolog Caerdydd ym mis Medi 2021. Yr heneb yw'r gyntaf o fenyw ffeithiol a enwyd mewn man cyhoeddus awyr agored yng Nghymru.

'Mor falch'

Dywedodd Roiyah Saltus, Athro Cymdeithaseg ym Mhrifysgol De Cymru a enwebodd Mrs Campbell i dderbyn y wobr: “Cefais y fraint o ddysgu am, arsylwi o bell, a chael fy ysbrydoli gan yrfa Mrs Campbell a’i bywyd ar ôl ymddeol.

"Erbyn iddi farw, roedd Mrs Betty Campbell yn adnabyddus fel arweinydd cymunedol Cymreig, actifydd cymdeithasol, ac addysgwraig arloesol. Addysg oedd ei chyfrwng, yr ysgol oedd ei safle peilot, y myfyrwyr oedd ei ffocws, gyda’r gymuned yn gwasanaethu fel dilysiad o’r gwahaniaeth y ceisiodd ei wneud, ac yn olaf, y gydnabyddiaeth genedlaethol a rhyngwladol a roddwyd iddi yn dystiolaeth amlwg o’r effaith y mae’n parhau i gael.

“Mae ei hysbryd, ei brwdfrydedd, a’i phenderfyniad i wneud gwahaniaeth a siapio bywydau’r myfyrwyr y bu’n eu haddysgu, ei chymuned, y gymdeithas Gymraeg a’r byd ehangach yn ysbrydoliaeth wirioneddol.

"Mae Mrs Campbell yn haeddiannol iawn o ddoethuriaeth er anrhydedd am ei chyfraniad enfawr i addysg, bywyd cymunedol a chyfiawnder cymdeithasol. Rwyf mor falch bod y teulu wedi derbyn y wobr ar ei rhan.”