Mae rhai o gynghorau Cymru yn “agos at ymyl y dibyn” yn ariannol meddai Archwilydd Cyffredinol Cymru.

Dywedodd Adrian Compton bod “un neu ddau” o awdurdodau lleol mewn peryg o fynd “dros yr ymyl” fel sydd wedi digwydd i rai o awdurdodau lleol Lloegr.

Fe wnaeth Cyngor Dinas Birmingham ddatgan eu bod wedi methdalu i bob pwrpas yn 2022.

Yng Nghymru, roedd cynghorau wedi gweld cynnydd mewn costau wrth sicrhau gwasanaethau yr oedd ganddyn nhw ddyletswydd statudol drostyn nhw, meddai Adrian Compton.

“Os edrychwch chi ar lywodraeth leol, rydym yn gweld pwysau gwirioneddol ar y sector hwnnw ers degawd neu fwy nawr,” meddai Adrian Compton, wrth siarad ar raglen Sunday Supplement Radio Wales.

“Ond yr hyn rydym yn ei weld nawr yw bod un neu ddau awdurdod lleol yn agos iawn at y dibyn o ran eu cynaliadwyedd ariannol. 

“Ni fyddai'n cymryd llawer i'w gwthio dros yr ymyl, fel yr ydym wedi'i weld yn digwydd i rai awdurdodau lleol ar draws y ffin yn Lloegr.”

Fe ychwanegodd: “I awdurdodau lleol, mae ganddyn nhw ddyletswydd statudol i ddarparu llawer o'u gwasanaethau, ac mae rhai meysydd lle rydyn ni'n gweld twf costau sydyn iawn.”

Roedd gwasanaethau plant neu ddarparu llety dros dro “yn feysydd sy'n cael eu harwain gan y galw i raddau helaeth, felly nid o fewn gallu awdurdodau lleol i'w rheoli'n uniongyrchol”.

'Gwasgu'

Dywedodd fod y pwysau ar y pwrs cyhoeddus yn rhannol o ganlyniad i’r ffaith bod gwariant ar iechyd wedi tyfu o tua thraen o gyllideb Llywodraeth Cymru i hanner y gwariant.

“Mae yna gynnydd mawr wedi bod mewn adnoddau, ond dyw’r gwasanaeth ddim yn gallu cadw i fyny gyda’r cynnydd mewn costau, y galw, a disgwyliadau’r cyhoedd,” meddai.

“Mae hynny yn gwasgu mwy a mwy ar wasanaethau cyhoeddus eraill.

“O roi hynny i gyd efo'u gilydd, mae hynny i mi yn dweud bod angen trawsnewidiad mwy sylfaenol os yw’n gynaliadwy yn yr hir dymor.”

Ymateb

Wrth ymateb i sylwadau Adrian Compton ar Radio Wales, dywedodd Llywodraeth Cymru: “Mae ein Cyllideb dros dro yn darparu £6.4 biliwn i awdurdodau lleol i ddarparu gwasanaethau allweddol, cynnydd cyfartalog o 2.7%, gyda chyllid ychwanegol i sicrhau bod pob cyngor yn derbyn cynnydd o o leiaf 2.3% y flwyddyn nesaf.”

Mae rôl annibynnol Archwilydd Cyffredinol Cymru yn gyfrifol am archwilio tua £28 biliwn o wariant cyhoeddus blynyddol yng Nghymru ac am arwain Archwilio Cymru, sefydliad o tua 280 o staff gyda chyllideb o £28.4 miliwn.

Bydd cyfnod wyth mlynedd Adrian Compton yn ei swydd yn dod i ben y flwyddyn nesaf. Dechreuodd y Senedd y broses o benodi ei olynydd ym mis Medi.