Mae aelodau cabinet Cyngor Sir Caerfyrddin wedi cefnogi yn unfrydol gynnig i gynnal ymgynghoriad statudol ar gau ysgolion Meidrim ac Ysgol y Fro yn Llangyndeyrn, ac i gyhoeddi rhybudd statudol i gau Ysgol Llansteffan.

Y bwriad yw cynnal ymgynghoriad statudol ar ddyfodol y ddwy ysgol yn y flwyddyn newydd, ac mi allai’r ddwy gau ym mis Rhagfyr 2026 os ydy’r cyngor yn bwrw mlaen gyda’r cynllun. Yn ôl ystadegau’r cyngor mae 31 o ddisgyblion yn Ysgol Meidrim a 15 yn Ysgol y Fro.

Penderfynodd aelodau’r cabinet i gyhoeddi rhybudd statudol i gau Ysgol Llansteffan ar ddiwedd Gorffennaf 2026. Mae’r cyngor yn dweud bod yna wyth o ddisgyblion yn yr ysgol, er mae’r rhieni yn dweud bod y niferoedd wedi cynyddu i 14 ers i’r arolwg gael ei gynnal.

Cafodd y broses i gynnal ymgynghoriad ar ddyfodol Ysgol Poniets ei hatal am y tro.

Mewn perthynas â'r tair ysgol arall, tynnodd adroddiad i'r cabinet sylw at yr heriau y mae pob un ohonynt yn eu hwynebu, gan cynnwys “niferoedd disgyblion isel iawn” a nifer uchel o lefydd gwag.

Roedd yna “debygolrwydd bach y bydd niferoedd disgyblion yn cynyddu'n ddramatig dros yr ychydig flynyddoedd nesaf,” meddai.

Mae 15 o ddisgyblion yn Ysgol y Fro sydd â chapasiti o 46; ac yn Ysgol Meidrim mae 31 tra bod capasiti'r ysgol yn 54.

Clywodd y cynghorwyr hefyd fod nifer uchel o ddisgyblion yn nalgylch yr ysgolion hyn sy'n mynd i ysgolion mewn ardaloedd eraill.

Roedd y diffyg disgwyliedig yng nghyllideb y cyngor hefyd yn ffactor yn y penderfyniad gyda'r adroddiad yn dweud y byddai'r arbedion refeniw blynyddol disgwyliedig yn fwy na £275,000 pe bai'r tair ysgol yn cau.

'Sicr'

Fe gafodd protest ei chynnal y tu allan i neuadd y sir yn gwrthwynebu cau'r ysgolion.

Dywedodd Ffred Ffransis ar ran rhanbarth Sir Gâr Cymdeithas yr Iaith: "Ni ddylai'r cabinet fod wedi pleidleisio dros ymgynghoriad ar ôl cyfaddef nad oedd y cam chychwynnol statudol o drafod gyda'r ysgolion, sy'n cael ei alw'n gam 0, heb ddigwydd yn iawn. 

"Roedd yr adroddiadau gan swyddogion y cyngor yn dweud yn glir na ddylent awdurdodi ymgynghoriad na hysbysiad statudol heblaw eu bod yn sicr mai dyna'r opsiwn gorau.

"Bydd y gwaith paratoi i sicrhau ymatebion i'r ymgynghoriadau a gwrthwynebiadau i'r hysbysiad statudol i gau yn digwydd yn syth, ar y cyd â'r tair ysgol."

‘Niweidiol’

Siaradodd y Cynghorydd Meinir James o ward Llangyndeyrn o blaid ei hysgol leol a dywedodd fod ganddi bryderon, pe bai'n cau, y byddai'r disgyblion yn cael eu trosglwyddo i ysgol arall ym mis Ionawr 2027.

Dywedodd y byddai eu symud yng nghanol blwyddyn ysgol “yn niweidiol iddyn nhw”.

Ychwanegodd fod Ysgol y Fro yn ysgol fach, wledig lle clywir y Gymraeg fel iaith naturiol iard yr ysgol ymhlith y disgyblion, ac y byddai eu symud i ysgol fwy, fwy trefol yn newid mawr i’r disgyblion, meddai.

Dywedodd y Cynghorydd James na fyddai unrhyw arian a arbedir o ganlyniad i gau’r ysgol yn gwneud gwahaniaeth enfawr i ddiffyg ariannol y cyngor a galwodd ar aelodau’r cabinet i wrthod y cynnig i ymgynghori ar ddyfodol Ysgol y Fro.

Siaradodd y Cynghorydd Jean Lewis o ward Trelech o blaid Ysgol Meidrim gan ddweud nad oedd pob dewis arall yn lle cau wedi’i ystyried yn llawn ac ychwanegodd mai dim ond tua £13,000 fyddai’n cael ei arbed o’i chau.

Dywedodd fod hynny’n “swm bach iawn o’i gymharu â’r effaith niweidiol ar y gymuned leol.”

Ar ôl i’r Cynghorydd Lewis siarad cafwyd cymeradwyaeth gan gefnogwyr Ysgol Meidrim a oedd yn siambr y cyngor.

Pleidleisiodd aelodau’r cabinet dair gwaith ar wahân ar y cynnig ar gyfer pob ysgol unigol, a bob tro roeddent yn unfrydol yn eu cefnogaeth i’r cynigion.